Mỹ chính thức tham chiến cùng Israel trong các cuộc không kích vào Iran, đánh dấu một bước leo thang nghiêm trọng trong cuộc khủng hoảng Trung Đông. Động thái này làm dấy lên lo ngại về nguy cơ Iran trả đũa bằng cách gián đoạn nguồn cung dầu và khí đốt – đặc biệt tại eo biển Hormuz, tuyến hàng hải chiến lược nơi khoảng 20% lưu lượng năng lượng toàn cầu đi qua. Từ sau ngày 13 tháng 6, khi Israel phát động không kích trên diện rộng, giá dầu Brent đã tăng 10%, vượt ngưỡng 77 USD/thùng, phản ánh sự thận trọng của thị trường trước kịch bản rủi ro ngày càng lớn.

Cho đến nay, hoạt động hàng hải qua khu vực vẫn chưa ghi nhận sự gián đoạn đáng kể. Tuy nhiên, sự can dự trực tiếp của Mỹ có thể khiến Iran thay đổi tính toán. Với ít quân bài trên bàn, Tehran có thể sẽ lựa chọn phản công bằng cách nhắm vào các mục tiêu của Mỹ tại khu vực, hoặc gây áp lực bằng cách làm gián đoạn dòng chảy năng lượng. Mặc dù bất kỳ động thái nào như vậy có thể khiến giá năng lượng tăng vọt trong ngắn hạn, các nhà phân tích cho rằng mức độ ảnh hưởng thực tế có thể thấp hơn lo ngại ban đầu – một phần nhờ vào các bài học trong quá khứ.

Liệu Iran có khả năng phong tỏa Hormuz?

Về mặt kỹ thuật, Iran có thể thực hiện điều này. Eo biển Hormuz có đoạn hẹp nhất chỉ khoảng 55 km, cho phép khả năng rải mìn hoặc triển khai các cuộc tấn công bằng tàu cao tốc từ phía Iran hoặc lực lượng IRGC. Trong quá khứ, Tehran đã từng thực hiện những hành vi như vậy. Trong thập niên 1980, trong bối cảnh chiến tranh Iran-Iraq, cả hai bên đều tấn công các tàu chở dầu thương mại – chiến dịch sau này được gọi là “Cuộc chiến tàu chở dầu”.

Trước các hành động lặp lại, Mỹ từng điều động hải quân trong chiến dịch Operation Earnest Will nhằm bảo vệ tàu chở dầu đi qua khu vực. Nhưng căng thẳng vẫn tiếp diễn trong nhiều năm sau đó, từ các vụ đối đầu với tàu Iran năm 2007 đến vụ Tehran bắt giữ tàu chở dầu của Chevron vào tháng 4 năm 2023. Điều đó cho thấy, dù chưa từng phong tỏa hoàn toàn, Iran đủ khả năng tạo ra sự gián đoạn đáng kể. Dù vậy, phản ứng quân sự từ phía Mỹ thường đến rất nhanh và quyết liệt, hạn chế nguy cơ một cú sốc kéo dài về nguồn cung.

Bài học từ quá khứ

Lịch sử thị trường dầu mỏ cho thấy các đợt tăng giá mạnh do căng thẳng địa chính trị thường chỉ kéo dài trong thời gian ngắn. Cuộc xâm lược Kuwait năm 1991 khiến giá dầu Brent tăng gấp đôi lên 40 USD/thùng, nhưng giá đã quay về mức cũ chỉ vài tháng sau khi liên quân do Mỹ dẫn đầu giải phóng Kuwait. Năm 2003, khi Mỹ tấn công Iraq, giá dầu tăng 46% trước chiến tranh nhưng nhanh chóng giảm trở lại ngay khi chiến dịch bắt đầu.

Gần đây nhất, cuộc xâm lược Ukraine của Nga năm 2022 khiến giá dầu nhảy vọt lên 130 USD/thùng, nhưng rồi hạ nhiệt về mức 95 USD chỉ sau sáu tháng. Các chuyên gia như Tamas Varga cho rằng yếu tố then chốt giúp thị trường hồi phục nhanh nằm ở năng lực dự phòng dồi dào và nhu cầu bị kìm hãm bởi giá cao.

Nguồn cung vẫn còn dự phòng

OPEC+ hiện đang nắm giữ khoảng 5.7 triệu thùng/ngày năng lực dự phòng, trong đó phần lớn đến từ Ả Rập Saudi và UAE. Hai quốc gia này có các đường ống dẫn dầu đi vòng qua Hormuz – như đường ống từ Abqaiq đến Yanbu của Saudi có thể vận chuyển đến 7 triệu thùng/ngày, và tuyến Fujairah của UAE có công suất 1.5 triệu thùng/ngày. Tuy nhiên, các tuyến này vẫn đối mặt với rủi ro, nhất là từ lực lượng Houthi thân Iran ở Yemen.

Ngược lại, các quốc gia như Iraq, Kuwait và Qatar không có lựa chọn vận chuyển thay thế rõ ràng nếu Hormuz bị phong tỏa. Iran cũng phải cân nhắc tổn thất từ việc tự phong tỏa chính nguồn thu dầu mỏ của mình. Một phản ứng quá mạnh có thể không mang lại hiệu quả thực tế trước sự can thiệp của Mỹ, trong khi giảm nhẹ căng thẳng và quay lại bàn đàm phán hạt nhân có thể là lựa chọn khôn ngoan hơn với Tehran.

Trong lúc chờ diễn biến mới, thị trường năng lượng vẫn trong trạng thái căng thẳng tột độ. Bất kỳ động thái leo thang nào – thực tế hoặc mang tính biểu tượng – từ Iran đều có thể gây ra phản ứng giá mạnh trên thị trường dầu. Tuy nhiên, với kinh nghiệm lịch sử và sự chuẩn bị nguồn cung hiện có, giới phân tích cho rằng ngay cả trong kịch bản tồi tệ nhất như việc Hormuz bị phong tỏa, cú sốc có thể không kéo dài như nhiều người lo ngại.