Iran đang bị dồn vào thế khó sau các cuộc không kích của Mỹ, và điều này làm dấy lên lo ngại rằng Tehran có thể dùng đến một trong những “vũ khí chiến lược” từng nhiều lần được nhắc đến: gây rối hoặc thậm chí chặn hoàn toàn eo biển Hormuz. Tuy khả năng đóng cửa hoàn toàn eo biển được nhiều chuyên gia đánh giá là khó xảy ra, nhưng ngay cả những hành động ít cực đoan hơn như quấy rối tàu, gây nhiễu tín hiệu hay tấn công cục bộ cũng đủ khiến thị trường dầu toàn cầu chao đảo.

Tehran sẽ phải cân nhắc giữa việc gây sức ép với Mỹ và đồng minh, và rủi ro bị trả đũa mạnh, mất nguồn thu từ dầu và làm phật lòng những khách hàng lớn như Trung Quốc. Trong trường hợp xấu nhất, giá dầu có thể tăng gần 70% như cảnh báo của JPMorgan, châm ngòi cho làn sóng lạm phát mới và đè nặng lên tăng trưởng kinh tế toàn cầu.

Cho đến thứ Sáu, vận chuyển dầu qua Eo biển Hormuz vẫn tương đối không bị ảnh hưởng bởi xung đột. Lượng hàng từ chính Iran đã tăng vọt, và hoạt động của các tàu chở dầu qua Eo biển Hormuz vẫn phần lớn ổn định. Tuy nhiên, Bộ Hàng hải Hy Lạp vào Chủ nhật đã khuyến nghị các chủ tàu của quốc gia này xem xét lại việc sử dụng eo biển.

Nếu chọn nhắm mục tiêu vào dầu mỏ trong việc trả đũa các cuộc không kích của Mỹ, đường bờ biển của Iran giáp với Hormuz mang đến cho Tehran một loạt lựa chọn, từ việc quấy rối tàu thuyền trong khu vực với tác động thấp, đến các phương án cực đoan hơn: tấn công các tàu chở dầu bằng máy bay không người lái, mìn hoặc bom đến mức eo biển trở nên không thể qua lại đối với thương mại.

“Nếu Iran quyết định bắt đầu hành động ở Eo biển Hormuz, có rất nhiều điều có thể xảy ra,” Daniel Sternoff, nghiên cứu viên không thường trú tại Trung tâm Chính sách Năng lượng Toàn cầu của Đại học Columbia, đã nói trên podcast của trung tâm trước khi cuộc tấn công của Mỹ diễn ra. “Chúng ta có thể vẽ ra một loạt kịch bản và những điều chưa biết với đủ loại hậu quả.”

Dù khả năng trả đũa các cuộc không kích của Mỹ bằng cách gây rối dòng chảy dầu mỏ tại eo biển Hormuz đang được nhắc đến nhiều, Iran sẽ phải cân nhắc kỹ lưỡng trước khi hành động. Mọi bước đi làm gián đoạn tuyến vận tải năng lượng trọng yếu này không chỉ khiến nước này đối mặt với nguy cơ bị trả đũa vào chính cơ sở hạ tầng dầu mỏ, mà còn có thể làm tổn hại mối quan hệ với Trung Quốc – khách hàng dầu mỏ lớn nhất của Tehran.

Bên cạnh đó, căng thẳng kéo dài với cả Mỹ và Israel cũng phần nào làm suy yếu khả năng quân sự của Iran trong việc tổ chức các cuộc tấn công hiệu quả. Trong bối cảnh đó, bất kỳ hành động liều lĩnh nào cũng có thể kéo theo phản ứng cứng rắn từ phương Tây, khiến tình hình leo thang vượt ngoài tầm kiểm soát.

Một trong những biện pháp trả đũa ít rủi ro nhưng đầy hiệu quả mà Iran có thể lựa chọn là gia tăng các hành vi quấy rối tàu thương mại qua eo biển Hormuz – chiến thuật từng được Tehran áp dụng trong quá khứ. Việc tàu nhỏ của Iran tiếp cận hoặc buộc các tàu nước ngoài đi vào lãnh hải của mình không phải là điều hiếm gặp, nhưng trong bối cảnh căng thẳng hiện nay, hành động này trở nên nguy hiểm hơn bao giờ hết.

Nếu các vụ quấy rối leo thang, nhiều tàu dầu có thể buộc phải di chuyển theo đoàn dưới sự hộ tống của hải quân phương Tây – giải pháp tốn kém và kém hiệu quả cho ngành vận tải biển. Dù vậy, miễn là đội tàu đủ lớn, nguồn cung dầu toàn cầu nhìn chung vẫn không bị ảnh hưởng nghiêm trọng, nhưng tâm lý thị trường sẽ không tránh khỏi bất ổn.

Một hình thức gây rối tinh vi mà Iran có thể đang sử dụng là gây nhiễu tín hiệu GPS – yếu tố sống còn với hoạt động điều hướng của tàu thuyền hiện đại. Kể từ ngày 13/6, gần 1,000 tàu mỗi ngày bị ảnh hưởng bởi tình trạng này, làm gia tăng rủi ro va chạm và khiến việc di chuyển qua vùng biển eo hẹp như Hormuz trở nên nguy hiểm hơn. Một vụ va chạm giữa hai tàu chở dầu mới đây, dù được cho là không liên quan trực tiếp đến xung đột, lại xảy ra chỉ vài ngày sau khi Israel bắt đầu chiến dịch quân sự, khiến nghi vấn gia tăng.

Đây là chiến thuật mang tính “chiến tranh điện tử” âm thầm, khó quy trách nhiệm cụ thể, nhưng đủ để gây bất ổn cho ngành vận tải biển và tạo thêm áp lực lên các tuyến đường năng lượng trọng yếu.

Việc sử dụng thủy lôi để ngăn cản tàu chở dầu qua eo biển Hormuz là một trong những phương án có thể tạo ra tác động lớn nhất nếu Iran muốn làm gián đoạn nguồn cung toàn cầu. Tuy nhiên, đây cũng là con dao hai lưỡi, bởi tuyến đường này không chỉ quan trọng với thế giới mà còn là huyết mạch xuất khẩu dầu mỏ của chính Tehran. Rủi ro đánh trúng tàu của mình khiến khả năng Iran dùng đến phương án cực đoan này trở nên kém khả thi, ít nhất trong ngắn hạn. Dù vậy, tiền lệ từ năm 2019 – khi Mỹ cáo buộc Iran đứng sau vụ nổ gần cửa vịnh buộc một tàu chở dầu phải sơ tán – cho thấy khả năng nước này sử dụng các hình thức tấn công giấu mặt là điều không thể loại trừ, dù đến nay vẫn chưa có bằng chứng rõ ràng nào được xác nhận.

Iran cũng có thể lựa chọn giống như chiến thuật của lực lượng Houthi tại Yemen bằng cách tấn công có chọn lọc vào tàu thương mại để tạo ra hiệu ứng răn đe lan rộng. Chiến lược này đã từng khiến tuyến vận tải qua Biển Đỏ tê liệt, buộc nhiều tàu phải đi vòng qua châu Phi thay vì sử dụng kênh đào Suez, khiến lưu lượng thương mại qua khu vực giảm tới 70% so với giai đoạn 2022–2023. Dù các vụ tấn công của Houthi được tuyên bố chỉ nhắm vào tàu có liên quan đến Mỹ, Anh hoặc Israel, mối liên hệ thường rất mơ hồ và đã gây ra tâm lý hoảng loạn trên diện rộng.

Tuy nhiên, nếu Iran áp dụng chiến thuật tương tự tại eo biển Hormuz, tác động sẽ nghiêm trọng hơn nhiều, bởi chỉ cần một số vụ tấn công nhỏ cũng đủ khiến thị trường dầu toàn cầu chao đảo.

Ngoài việc nhắm vào tuyến vận tải qua eo biển Hormuz, Iran còn sở hữu nhiều lựa chọn khác để gây sức ép lên thị trường dầu mỏ toàn cầu, bao gồm việc tấn công trực tiếp vào các cơ sở sản xuất năng lượng trong khu vực. Các mỏ dầu Basra ở Iraq, nằm sát biên giới Iran, là mục tiêu tiềm năng, tương tự như vụ tấn công vào nhà máy xử lý dầu Abqaiq của Ả Rập Xê Út năm 2019 mà Riyadh cho là do Tehran đứng sau, gây gián đoạn tới 7% nguồn cung toàn cầu.

Dù kịch bản này được xem là rủi ro cho cả hai phía, khả năng một chuỗi phản ứng ăn miếng trả miếng vẫn không thể loại trừ nếu xung đột tiếp tục leo thang. Trong khi đó, hình ảnh vệ tinh cho thấy Iran đang đẩy mạnh xuất khẩu dầu qua đảo Kharg – đầu mối quan trọng trong hệ thống hạ tầng năng lượng của nước này. Nếu nơi đây bị tấn công trước, Tehran có thể mất kiềm chế và tung đòn đáp trả mạnh mẽ hơn. Khi đó, những người hưởng lợi không ai khác ngoài các nhà đầu cơ giá dầu và những nhà sản xuất ngoài khu vực, trong khi Iran phải đối mặt với nguy cơ phá vỡ quan hệ ngoại giao vốn đang cải thiện với các nước láng giềng.

Kịch bản Iran đóng cửa hoàn toàn eo biển Hormuz được xem là viễn cảnh tồi tệ nhất với thị trường năng lượng toàn cầu. Tuy nhiên, phần lớn giới chuyên gia đánh giá đây là điều khó xảy ra. Dù các nhà sản xuất lớn như Ả Rập Xê Út hay UAE có thể tăng sản lượng, họ vẫn phụ thuộc vào chính tuyến đường này để xuất khẩu, khiến khả năng bù đắp nguồn cung gần như không tồn tại nếu Hormuz bị phong tỏa.

Trong nhiều năm qua, Iran đã nhiều lần đe dọa cắt đứt tuyến đường này nhưng chưa bao giờ thực hiện, một phần vì thiếu năng lực quân sự duy trì phong tỏa, phần khác vì điều đó chẳng khác nào tự siết chặt nền kinh tế của chính họ. “Việc đóng Hormuz là hành động tự sát về kinh tế,” Phó Tổng thống Mỹ JD Vance cảnh báo. Nếu điều đó thực sự xảy ra, hậu quả sẽ là một cú sốc thương mại lớn nhất trong nhiều thập kỷ, đẩy giá dầu lên mức không tưởng và khiến lạm phát toàn cầu bùng phát trở lại.